निजामशाही, आदिलशाही आणि मुघला याच्या बलाढ्य सरदार, किल्लेदार यांच्या अन्याय आणि अत्याचारापासून महाराजांनी जनतेची सुटका केली. रयतेचे स्वराज्य स्थापन करत एक उत्तम शासकाचे उदाहरण त्यांनी भावी राज्यकर्त्यांपुढे ठेवले. त्यामुळेच महाराजांचा इतिहास सुवर्णपानांत लिहला गेला.
एक उत्कृष्ट शासनकर्ते आणि मराठा साम्राज्याचे संस्थापक श्री छत्रपती शिवाजी महाराज भोसले एक सर्वसमावेशक, एक सहिष्णू राजा म्हणून महाराष्ट्रात वंदिले जातात. महाराष्ट्रातल्या डोंगरदर्‍यांचा शत्रुविरुद्ध अनुकूल वापर करत गनिमी कावा वापरून अहमदनगरची निजामशाही आणि तत्कालीन विजापूरची आदिलशाही, मुख्यतः मुघल साम्राज्य ह्यांच्याशी लढा देत साम्राज्य उभे केले. त्यामुळेच महाराजांचा इतिहास (Shivaji Maharaj History) सुवर्णपानांत लिहला गेला. पण अनेकांना प्रश्न पडतो कि महाराजांनी स्वराज्य निर्माण केले पण ताजमहाल किंवा त्यासारखी वास्तू त्यांनी का उभारली नाही? मित्रांनो आम्ही आपणांला तेच सांगणार आहोत.
छत्रपती शिवाजी महाराजांचे युद्ध धोरण आश्चर्यकारक होते, त्यांनी अल्पावधीतच संपूर्ण मराठा साम्राज्यात स्वत: चे स्थान स्थापित केले. 6 जून 1674 रोजी छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला आणि याच दिवशी त्यांनी महाराष्ट्रात स्वराज्य स्थापन केले. राज्याभिषेकानंतर त्यांना छत्रपती ही पदवी मिळाली. छत्रपती शिवाजी महाराज हे एक योद्धा होते ज्यानी जगाला मनापासून युद्ध करण्याचे शिकवले. बर्‍याच ठिकाणी थेट युद्ध करण्याऐवजी त्याने अप्रत्यक्षपणे त्यात सामील झाले आणि शत्रूचा पराभव केला. चांगल्या सेनापतीपेक्षा ते एक चांगले मुत्सद्दीही होते आणि त्या मुत्सद्दी पणामुळेच त्यांचे अनेक शत्रू होते.
काही लोकांनी शिवाजी महाराजांबद्दलच्या गैरसमजांना जन्म दिला, परंतु ते धार्मिक दृष्टि सहनशील तसेच एक निष्ठावंत हिंदू होते. त्याच्या साम्राज्यात, मुस्लिमांना पूर्ण धार्मिक स्वातंत्र्याचा आनंद मिळाला. शिवाजी महाराजांनी अनेक मशिदींच्या बांधकामासाठी अनुदान दिले. हिंदू पंडितांप्रमाणेच मुस्लिम संत आणि फकिरांनाही त्यांच्या मराठा साम्राज्यात पूर्ण आदर होता. त्याच्या सैन्यात 1,50,000 योद्ध्यांचा समावेश होता, यामध्ये अनेक मुस्लिम सैनिकांचाही समावेश होता.
शिवाजी महाराज पहिले भारतीय शासक होते ज्यांना हे समजले की भविष्यात नौदलाशिवाय युद्धे जिंकता येणार नाहीत आणि त्यानी एक मजबूत नौदल तयार केले. महाराष्ट्राच्या कोकण भागाच्या संरक्षणासाठी त्यांनी किनाऱ्यावर अनेक किल्ले बांधले, ज्यात जयगड, विजयदुर्ग, सिंधुदुर्ग आणि इतर अनेक किल्ले बांधले गेले.शिवाजी महाराजांच्या राज्यांत स्त्रियांवर अत्याचार करणार्‍यांना जागा नव्हती.
एखाद्या गावात किंवा इतर ठिकाणी हल्ला झाल्यास कोणत्याही महिलेला इजा करु नये, अशा कडक सूचना त्यांनी आपल्या सैनिकांना दिल्या होत्या. स्त्रिया नेहमीच सन्मानाने परत आल्या. जर त्यांचे कोणतेही सैन्य स्त्रियांच्या हक्कांचे उल्लंघन करीत असल्याचे आढळले तर त्यांचे शिवाजी महाराज त्यांना कठोर शिक्षा करतील.
छत्रपतींच्या व्यक्तिमत्त्वाचा व कारकीर्दीचा आढावा घेण्याचा प्रयत्न केला असता ध्येयवाद, कुशल संघटन, शौर्य, पराक्रम, मुत्सद्दीपणा, धाडस, शारीरिक सक्षमता, कडक नियोजनबद्ध प्रशासन, द्रष्टेपणा… असे उच्च कोटीचे गुण महाराजांच्या व्यक्तिमत्त्वात एकवटलेले दिसतात. पण मी पणाचा लवलेशही नसलेल्या या व्यक्तिमत्वाला स्वतःसाठी जगण्याची उमेद नव्हती, रयत हेच साम्राज्य त्यामुळे महाराजांनी ताजमहाल किंवा दुसरी स्वतःसाठी वास्तू बांधण्याचा विचारही शिवला नाही. अन त्यामुळे महाराज ताजमहाल बांधू शकले नाहीत अथवा कुठल्या गडकिल्ल्याला स्वतःचे नाव दिले नाही.
साभार – प्रा.नितीन बानुगडे पाटील
आपण लेखक आहात, लिहिण्याचा छंद आहे किंवा इतर कोणतीही माहिती आमच्या सोबत शेअर करण्यासाठी info@uniksone.com वर ई-मेल करा.